Het verraad der vlaggen

Inhoud:

Diepe verachting voelde Menno ter Braak bij het zien van de 'vriendelijke, keurige vlaggen' in de straten van Den Haag. Met het verdrag van München had de Britse premier Chamberlain naar eigen zeggen de vrede veiliggesteld. De prijs was hoog: Hitler mocht het tot Tsjecho-Slowakije behorende Sudetenland annexeren.
'Het verraad der vlaggen', heet Ter Braaks bittere aanklacht, verschenen in De Groene van 8 oktober 1938. Het ging de schrijver en oprichter van het "Comité van Waakzaamheid tegen het nationaal-socialisme" dit keer niet zozeer om Hitler en de nazi's; daar had hij toch al geen enkele achting voor. Zijn woede richtte zich op de brave Nederlanders die de vlag uithingen vanwege "München". En op de dame uit Barneveld die Chamberlain uit dank lekkere eitjes stuurde.
'Het Nederlandsche volk (of liever een deel ervan, gelukkig) vlagde, omdat men in München op geruischlooze wijze een andere kleine natie, Tsjecho-Slowakije, den nek om had gedraaid. (...) Die vlaggen spreken van verraad en instinctloosheid; zij spreken van een democratie, die zich verheugt over een moreele nederlaag der democratie.'
'De vrede is uitgebroken', hoorde Ter Braak iemand zeggen, om er direct zelf aan toe te voegen: 'Hij heeft gelijk: de verraden Tsjechen zullen het dezer dagen merken.'

Verdieping:

De essays in 'Het verraad der vlaggen' zijn geschreven over een periode van 6 jaar van 1934 tot 1940. De essays zijn geschreven vanuit het ik-perspectief. Er is niet echt een plaatsbepaling in de essays, wel vertelt hij over hoe hij achter sommige gebeurtenissen is gekomen. 

Thema:

Er zijn verschillende belangrijke thema's in 'Het verraad der vlaggen'. Een van deze thema's is het belang van de democratie. In zijn essays beschrijft Ter Braak de angst voor de uitbreiding van het nazisme en Nazi-Duitsland. Hij pleit voor waakzaamheid van de burgerbevolking zodat de democratie in Nederland niet zal vallen onder de dreiging van de Duitsers. Een ander thema in het boek is de angst voor oorlog. Dit thema is gelinkt aan het eerder genoemde democratie thema in het boek. Ter Braak vreesde als een van de weinigen een oorlog tussen Nederland en Nazi-Duitsland en waarschuwde hier ook voor. Daarnaast is het belangrijk om te beseffen dat Ter Braak in dit boek zich niet per se tegen Hitler richt maar tegen het Nederlandse volk die vol ontwetendheid Neville Chamberlain toejuicht en geen kritische kanttekeningen plaatsen bij het opgeven van Sudetenland. 

Personages:

Titelverklaring:

'Het verraad der vlaggen' refereert naar het, volgens Ter Braak, veraden van Tsjecho-Slowakije door de Europese grootmachten. Hoewel deze grootmachten zeiden de vrede te zullen bewaken hebben ze dit gedaan door toe te staan dat Duitsland zomaar een provincie van Tsjecho-Slowakije annexeert. Dit is 'het verraad' waarnaar gerefereerd wordt in de titel.  

Keuzeopdracht:

Originele tekst: October 1938. Toen ik aan het einde der vorige week in de straten van Den Haag plotseling (zij het eerst nog wat schuchter, maar allengskens driester) vlaggen zag uitsteken, was ik zo volkomen onvoorbereid op dit gebaar, dat ik aanvankelijk dacht aan een verlaat staartje van het Regeringsjubileum. Maar neen, betrouwbare zegslieden hielpen mij snel uit de droom: het Nederlandse volk (of liever een deel ervan, gelukkig) vlagde, omdat men in München op geruisloze wijze een andere kleine natie, Tsjecho-Slowakije, de nek had omgedraaid. Zo gevoelig is het Nederlandse volk in bepaalde omstandigheden, zo voortreffelijk verstaat het zich op een welgekozen symboliek. Een mijner zegslieden zei mij: ‘De vrede is uitgebroken’. Hij had gelijk: de verraden Tsjechen zullen het dezer dagen merken. De eerste impuls, die tot dit beschamende vlaggenvertoon aanleiding gaf, is zeer menselijk; het dierlijk sauve qui peut voor de alles verwoestende typhoon, die dreigt los te barsten en op miraculeuze wijze niet losgebarsten is, wordt vanzelf een feestelijke stemming, zelfs wanneer men met enige zekerheid kan vermoeden, dat het maar uitstel van executie is. Ik wantrouw bij voorbaat degene, die in deze eeuw luchthartig spreekt over de oorlog, de afrekening met ‘de wapenen der barbaren’, en het is waarlijk niet, omdat ik oorlogszuchtig gestemd ben, dat ik dit gesol met de driekleur meer dan wat ook gevoeld heb als een schande en een afschuwelijk bewijs van de instinctloosheid van een bepaald soort democratie. Er is namelijk een gevoel van opluchting, dat men bij zichzelf toelaat, maar met beschaamdheid, en waarvoor men zeker de vlag niet uitsteekt noch eieren zendt, zoals een dame uit Barneveld dat deed aan de heer Chamberlain. Wanneer een democratisch volk na een periode van systematische leugenpropaganda, om der wille van een voorlopig nog ondoorzichtige diplomatie en zelfs zonder een behoorlijke termijn, het kind van de rekening wordt, dan behoorde een ander democratisch volk weg te kruipen van schaamte en halfstok te vlaggen.

Aangepaste tekst: Maart 2014. Toen ik vorige week door de straten van Den Haag plotseling vlaggen zag uitsteken, was dit zo onverwacht, dat ik dacht dat ze voor het jubileum van de regering waren. Maar een voorbijganger had mij snel bijgepraat. Het Nederlandse volk had de vlag uitgestoken omdat men in Moskou op geruisloze wijze een andere natie, Oekraïne, de nek had omgedraaid. Zo naïef is het Nederlandse volk in bepaalde omstandigheden en zo snel trapt het in dit soort symboliek. De voorbijganger zei dat de vrede uitgebroken was. Hij had gelijk: de verraden Oekraïners zullen dat de komende dagen merken. De eerste impuls, die tot deze beschamende vertoning leidde, is zeer menselijk: de angst voor een alles verwoestende oorlog, die dreigt los te barsten en op wonderlijke wijze niet losgebarsten is, wordt vanzelf een feestelijke stemming, zelfs als men weet dat het uitstel van executie is. Het is niet omdat ik oorlog verlang, dat ik het vlaggenvertoon beschamend vind, maar het is bewijs van de instinctloosheid van de Nederlandse democratie. Er is namelijk een gevoel van opluchting, een waarvoor men zich zou moeten schamen. Wanneer een democratisch volk na een periode van leugens, met als doel om oorlog te voorkomen, de nek wordt omgedraaid, dan moet een ander democratisch volk wegkruipen van schaamte en de vlag halfstok hangen.